Tham luận

XÂY DỰNG TP. HỒ CHÍ MINH THÀNH TRUNG TÂM SÁNG TẠO – VAI TRÒ CỦA TRÍ THỨC VÀ VĂN NGHỆ SĨ

Nhà thơ Nguyên Hùng

Kính thưa quý vị đại biểu,

Thành phố Hồ Chí Minh – trung tâm kinh tế, khoa học, giáo dục và văn hóa của cả nước – đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều cơ hội và thách thức. Trong hành trình ấy, đội ngũ trí thức và văn nghệ sĩ có vai trò quan trọng, đặc biệt là các nhà văn, nhà thơ, những người góp phần gìn giữ, lan tỏa giá trị văn hóa, tạo động lực tinh thần cho sự phát triển bền vững.

Trong bài tham luận này, tôi xin phép chia sẻ một số ý kiến về vai trò của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, đặc biệt là các nhà văn, nhà thơ, trong công cuộc xây dựng và phát triển thành phố.
 

Phần I. PHÁT HUY VAI TRÒ ĐỘI NGŨ TRÍ THỨC, KHOA HỌC TRONG XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN THÀNH PHỐ

1. Thực trạng đội ngũ trí thức và khoa học

Tính đến ngày 31/12/2023, Thành phố Hồ Chí Minh có 8.244 người làm việc trong 407 tổ chức khoa học và công nghệ thuộc quản lý của Thành phố. Trong đó, tỷ lệ trí thức trẻ (đến 35 tuổi) chiếm 34,5%, tương đương 2.841 người; nhân lực trình độ đại học và thạc sĩ chiếm đa số với lần lượt 1.710 và 768 người^[1]. Đây là nguồn lực quan trọng để thúc đẩy sự phát triển của thành phố trong các lĩnh vực khoa học – công nghệ, giáo dục, y tế và quản lý đô thị.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, đội ngũ trí thức của thành phố vẫn gặp phải nhiều thách thức:

Thiếu cơ chế khuyến khích, thu hút và đãi ngộ xứng đáng, đặc biệt là với nhân tài trong lĩnh vực công nghệ cao, AI, Big Data.

Cơ sở vật chất, các trang thiết bị, điều kiện nghiên cứu còn hạn chế, chưa theo kịp các trung tâm nghiên cứu quốc tế.

Chưa có sự liên kết thường xuyên và chặt chẽ giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp trong chuyển giao công nghệ.

2. Giải pháp trọng tâm đến năm 2035

Tạo môi trường nghiên cứu thuận lợi: Đầu tư xây dựng các trung tâm đổi mới sáng tạo, vườn ươm công nghệ để phát triển các nghiên cứu ứng dụng vào thực tiễn.

Khuyến khích đổi mới sáng tạo: Thành phố cần thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, hỗ trợ các dự án nghiên cứu khoa học theo hướng ứng dụng thực tiễn.

Hợp tác quốc tế: Mở rộng quan hệ hợp tác với các tổ chức khoa học quốc tế, tạo điều kiện cho trí thức tiếp cận công nghệ mới.
 

Phần II. THỰC TRẠNG NHU CẦU THỊ TRƯỜNG NGUỒN NHÂN LỰC TRÌNH ĐỘ CAO TẠI TP.HCM VÀ GIẢI PHÁP THU HÚT TRÍ THỨC TRẺ

1. Thực trạng nguồn nhân lực chất lượng cao

Theo dự báo của Trung tâm Dự báo nhu cầu nhân lực và Thông tin thị trường lao động TP.HCM (Falmi), năm 2024, thành phố cần khoảng 300.000–320.000 lao động. Trong đó, nhu cầu nhân lực qua đào tạo chiếm khoảng 87%, với trình độ đại học trở lên chiếm 22,21%, đặc biệt tập trung vào các lĩnh vực công nghệ thông tin, y tế, tài chính và công nghiệp sáng tạo^[2]

2. Giải pháp thu hút trí thức trẻ

Chính sách đãi ngộ hấp dẫn: Xây dựng chế độ lương, thưởng và phúc lợi cạnh tranh để thu hút nhân tài.

Môi trường làm việc chuyên nghiệp: Đảm bảo điều kiện làm việc hiện đại, khuyến khích sáng tạo và phát triển cá nhân.

Cơ hội thăng tiến: Xây dựng lộ trình nghề nghiệp rõ ràng, khuyến khích trí thức trẻ cống hiến lâu dài.
 

Phần III. CÔNG TÁC ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO ĐÁP ỨNG YÊU CẦU PHÁT TRIỂN THÀNH PHỐ

1. Thực trạng giáo dục và đào tạo

Mặc dù hệ thống giáo dục TP.HCM có nhiều cải tiến, nhưng vẫn tồn tại những bất cập như: chương trình đào tạo chưa theo kịp nhu cầu thực tế, thiếu sự liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp, và kỹ năng mềm của sinh viên còn hạn chế.

2. Yêu cầu trước tình hình mới

Đổi mới chương trình đào tạo: Cập nhật nội dung giảng dạy theo xu hướng công nghệ và kinh tế số.

Hợp tác doanh nghiệp: Kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp để sinh viên có cơ hội thực hành và tiếp cận thực tế.

Phát triển kỹ năng mềm: Tăng cường đào tạo kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và tư duy sáng tạo.
 

Phần IV. PHÁT HUY VAI TRÒ ĐỘI NGŨ VĂN NGHỆ SĨ TRONG XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN THÀNH PHỐ

1. Thực trạng đội ngũ văn nghệ sĩ và nhà văn, nhà thơ tại TP.HCM

TP.HCM là trung tâm văn học nghệ thuật lớn nhất cả nước, nơi hội tụ đông đảo các nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu văn học và phê bình. Thành phố có Hội Nhà văn TP.HCM với gần 500 hội viên^[3], nhiều tác giả tiêu biểu có sức ảnh hưởng trong và ngoài nước. Các tác phẩm văn học từ TP.HCM không chỉ phản ánh hơi thở của cuộc sống đô thị hiện đại mà còn góp phần quan trọng vào nền văn học Việt Nam đương đại.

Bên cạnh đó, đội ngũ này cũng đang đối mặt với một số thách thức:

Số lượng tác phẩm phản ánh sâu sắc đời sống và con người TP.HCM trong thời kỳ mới vẫn chưa thực sự nhiều, và cái chính là chưa được như kỳ vọng.

Việc chuyển thể các tác phẩm văn học thành kịch bản phim, ca khúc, kịch sân khấu còn hạn chế.

Công tác dịch thuật và quảng bá văn học TP.HCM ra thế giới chưa có hệ sinh thái hoàn chỉnh.

2. Những đóng góp nổi bật của đội ngũ nhà văn, nhà thơ

Tác phẩm văn học tiêu biểu: Nhiều tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ ca được sáng tác tại TP.HCM đã tạo dấu ấn lớn, phản ánh tâm tư, tình cảm và sự đổi thay của thành phố trong các giai đoạn phát triển. Những tác phẩm này không chỉ khắc họa bức tranh đô thị sống động mà còn đề cập đến các vấn đề xã hội, nhân sinh quan sâu sắc.

Tác phẩm phái sinh: Nhiều ca khúc, kịch bản sân khấu, phim ảnh đã được chuyển thể từ văn học, tạo thành một dòng chảy sáng tạo liên tục. Các ca khúc phổ thơ, các bộ phim lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học giúp mở rộng ảnh hưởng của văn chương vào đời sống đại chúng.

Sự tham gia vào công cuộc giáo dục và phát triển văn hóa: Các nhà văn, nhà thơ không chỉ sáng tác mà còn tham gia trao đổi, hướng dẫn thế hệ trẻ yêu văn học, góp phần định hướng tư duy thẩm mỹ và đạo đức xã hội.

3. Giải pháp phát triển hệ sinh thái sáng tác, dịch thuật và quảng bá văn học TP.HCM ra thế giới

Nhà nước cần có chính sách và chiến lược đầu tư, hỗ trợ cho các tác giả viết, sáng tác tác phẩm văn học có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật. Để thực hiện được điều này, cần có Tiêu chí lựa chọn, Quy trình lựa chọn và Hội đồng thẩm định có chuyên môn và am hiểu về văn học.

Tổ chức hiệu quả các trại sáng tác, các chuyến đi thực tế sáng tác cho các nhà văn nhà thơ bằng kinh phí được Nhà nước hỗ trợ và nguồn kinh phí xã hội hóa. Việc này Hội Nhà văn đã làm khá tốt trong những năm gần đây, nhưng chủ yếu dựa vào nguồn tiền ngân sách. Trong thời gian tới, Hội Nhà văn cần có chủ trương xã hội hóa mạnh mẽ, tạo điều kiện cho nhiều hội viên được tham gia các hoạt động chuyên môn này để đội ngũ sáng tác văn học của thành phố có thể nâng cao số lượng và chất lượng các tác phẩm.

Nhà nước cần hỗ trợ tổ chức các cuộc thi viết, sáng tác tác phẩm văn học để phát hiện và khuyến khích tài năng. Đồng thời, các hội VHNT và các hội nhà văn cũng cần chủ động tổ chức các cuộc thi văn chương bằng nguồn kinh phí xã hội hóa thu được nhờ sự huy động từ hội viên và các nhà tài trợ. Những cuộc thi văn chương gần đây do Hội Nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh và Tạp chí Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức đã trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển của văn chương TP. Hồ Chí Minh. Với hai cuộc thi trong hai năm liên tiếp, những người làm công tác văn học ở TP. HCM đã tạo nên sinh khí mới cho văn chương phương Nam và góp phần thúc đẩy phong trào sáng tác và phát triển văn học trong cả nước nói chung. Cuộc thi “Truyện ngắn hay - 2022” và cuộc thi "Thơ hay - 2023" thực tế đã trở thành sân chơi văn học cho cả các cây bút thành danh và những tác giả trẻ; đã góp phần kích thích sự sáng tạo, phản ánh tâm thế xã hội qua những ngòi bút đầy cảm xúc và khát vọng…

Riêng cuộc thi thơ "Nhân nghĩa đất phương Nam – lần 2" (năm 2024) do Hội Nhà văn TP. Hồ Chí Minh tổ chức, không chỉ là một sân chơi thơ ca mà còn là nơi tôn vinh tinh thần nghĩa hiệp, lòng yêu nước và sự kiên cường của con người phương Nam.

Thành lập các trung tâm dịch thuật văn học: Việc xây dựng một hệ sinh thái dịch thuật chuyên nghiệp giúp đưa các tác phẩm tiêu biểu của TP.HCM đến với bạn đọc quốc tế, góp phần quảng bá hình ảnh thành phố qua văn học. Dịch văn học không đơn thuần là chuyển ngữ, mà còn là chuyển tải tinh thần, văn hóa, và tâm hồn dân tộc đến độc giả quốc tế. Vì vậy, công tác dịch thuật cần được quan tâm và hỗ trợ hơn nữa.

Hỗ trợ xuất bản và phát hành quốc tế: Tăng cường hợp tác với các nhà xuất bản quốc tế, tham gia các hội chợ sách lớn để đưa văn học TP.HCM đến với độc giả thế giới. Bên cạnh dịch thuật thì chiến lược quảng bá cũng rất quan trọng. Chúng ta cần học hỏi từ các nước như Nhật Bản hay Hàn Quốc, nơi văn học được đẩy mạnh qua các sự kiện văn hóa quốc tế, hội sách lớn và đặc biệt là sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các tổ chức xuất bản. Chính nhờ chiến lược quảng bá văn học của Hàn Quốc đã góp phần không nhỏ vào việc đưa nữ văn sĩ Han Kang đoạt giải Nobel Văn học 2024^[4].

Phát triển không gian sáng tạo: Tạo điều kiện cho các nhà văn, nhà thơ có môi trường giao lưu, trao đổi sáng tác với các nền văn học khác trên thế giới. Thế hệ nhà văn trẻ Việt Nam hiện nay là niềm hy vọng lớn. Hiện nay ở Việt Nam không ít những tác giả trẻ tài năng. Họ dám nghĩ, dám viết và không ngại thử nghiệm các phong cách mới. Điều quan trọng là chúng ta phải hỗ trợ họ có không gian sáng tạo, đồng thời định hướng để họ hiểu rằng sáng tác không chỉ là việc kể câu chuyện của riêng mình, mà còn là mang văn hóa Việt Nam đến với bạn bè quốc tế.

Ứng dụng công nghệ số: Xây dựng nền tảng số hóa các tác phẩm văn học, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận và quảng bá văn chương đến công chúng rộng rãi hơn. Chúng ta có thể sử dụng sách điện tử, podcast văn học, hoặc làm video giới thiệu tác phẩm (chọn lọc) để tiếp cận khán giả toàn cầu nhanh hơn, hiệu quả hơn.

Với những nỗ lực trên, đội ngũ nhà văn, nhà thơ TP.HCM sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa, đồng thời khẳng định vị thế của văn học Việt Nam trên trường quốc tế.
 

Phần V. KẾT LUẬN

TP.HCM cần tận dụng tối đa tiềm năng của đội ngũ trí thức và văn nghệ sĩ để thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững. Việc đầu tư vào giáo dục, khoa học – công nghệ, văn hóa nghệ thuật sẽ là nền tảng vững chắc giúp thành phố vươn xa, trở thành trung tâm sáng tạo và phát triển hàng đầu khu vực. Để làm được điều này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội, tạo điều kiện thuận lợi nhất để trí thức và văn nghệ sĩ cống hiến hết mình cho sự phát triển chung của thành phố.

Trong thời kỳ mới, trí thức và văn nghệ sĩ không chỉ là người đồng hành mà còn là động lực quan trọng, góp phần đưa TP.HCM phát triển mạnh mẽ và bền vững, vươn xa trên trường quốc tế.

Xin trân trọng cảm ơn!

________________

Nguồn tham khảo:

[1] https://thongke.cesti.gov.vn/.

[2] https://dantri.com.vn/.

[3] Hội Nhà văn TP.HCM, Thống kê 2024.

[4] BBC News, công bố Giải Nobel Văn học năm 2024.