Ghi chép “Từ Bến Nhà Rồng đến Ba Đình” được viết sau chuyến đi thực tế sáng tác năm 2025 – một hành trình đầy ý nghĩa của Đoàn Văn nghệ sĩ TP. Hồ Chí Minh do Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật TP. Hồ Chí Minh tổ chức.

Theo dấu chân Bác Hồ – từ nơi Người ra đi tìm đường cứu nước đến nơi Người yên nghỉ giữa lòng dân tộc – tác giả không chỉ ghi lại cảm xúc của một chuyến đi tri ân, mà còn gửi gắm suy tưởng về lịch sử, văn chương và sứ mệnh của người cầm bút hôm nay. Đọc ghi chép này, bạn đọc có thể cảm nhận được nhịp đập thiêng liêng của quá khứ hòa cùng hơi thở của hiện tại – nơi ngòi bút trở thành cây cầu nối giữa niềm tự hào dân tộc và trách nhiệm của người viết trước nhân dân, trước Tổ quốc.

TỪ BẾN NHÀ RỒNG ĐẾN BA ĐÌNH

Ghi chép của Nguyên Hùng

Từ Bến Nhà Rồng đến Làng Sen

Tôi đã nhiều lần đứng trước Bến Nhà Rồng, nơi dòng sông Sài Gòn ôm lấy thành phố như một cánh tay trìu mến. Mỗi lần đến, tôi lại thấy lòng mình rưng rưng. Ở đó, vào sáng sớm ngày 5 tháng 6 năm 1911, chàng thanh niên Nguyễn Tất Thành, tuổi vừa hai mươi mốt, khoác chiếc vali nhỏ, bước lên con tàu Đô đốc Latouche-Tréville, ra đi tìm đường cứu nước. Từ nơi này, hành trình của Người bắt đầu - hành trình định đoạt vận mệnh dân tộc.

Hơn trăm năm sau, tôi - một người cầm bút nhỏ bé, một người con xứ Nghệ, quê Bác - lại đứng nơi ấy. Không phải để khởi hành sang trời Tây, mà đến chào nơi đây để cùng đoàn văn nghệ sĩ TP. Hồ Chí Minh lên đường theo dấu chân Người, trong chuyến đi mang tên giản dị mà thiêng liêng: "Từ Bến Nhà Rồng đến Ba Đình”.

Một cuộc hành hương không chỉ bằng đôi chân, mà bằng cả tấm lòng tri ân, bằng niềm kính yêu của thế hệ hôm nay đối với Người - vị lãnh tụ vĩ đại, người cha già của dân tộc, đồng thời là một nhà thơ, nhà báo, một người nghệ sĩ lớn.

Đoàn Văn nghệ sĩ TP. Hồ Chí Minh trước căn nhà tranh, nơi Bác sống từ năm 1901 - 1906.

Về Làng Sen, nắng tháng Mười sau những ngày bão giông càng trải vàng lối nhỏ. Con đường dẫn vào làng như vẫn còn in dấu chân cậu bé Nguyễn Sinh Cung ngày nào, vừa tinh nghịch, vừa trầm tư. Căn nhà tranh đơn sơ ba gian, hàng cau, giếng nước, hàng rào râm bụt... tất cả như đang kể lại câu chuyện về một tuổi thơ trong sáng và giản dị, nhưng đã sớm ươm mầm một ý chí lớn.

Đứng trước mái nhà quê ấy, tôi bỗng nghe lòng mình lặng lại. Bởi trong sự mộc mạc đến tận cùng ấy, ta nhận ra cội nguồn của một tâm hồn vĩ đại: yêu thương, nhân hậu, chân thành, sống giản dị mà sâu sắc đến không cùng. Từ nơi này, Người đã ra đi, và cũng từ nơi này, cả dân tộc ta đã tìm lại được chính mình.

ATK và Tân Trào: Rừng núi và lời thề lịch sử

Từ Nghệ An, đoàn chúng tôi hướng ra Bắc. Đường về ATK Định Hóa và Tân Trào quanh co giữa mây ngàn Việt Bắc. Dưới tán rừng xanh thẳm, gió thổi rì rào như tiếng thời gian vọng lại.

KTS Nguyễn Trường Lưu, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật TP. HCM ghi sổ lưu niệm tại Nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh (ATK Định Hóa) - Ảnh: Minh Phúc.

Ở Tân Trào, tôi như còn nghe vang vọng giọng Người đọc Quân lệnh số 1, dõng dạc giữa căn lán nhỏ bên suối Lê-nin, khơi nguồn cho cuộc Tổng khởi nghĩa mùa Thu lịch sử. Còn ở ATK Định Hóa, giữa đại ngàn Thái Nguyên, Người đã ký Quyết định phong quân hàm Đại tướng cho Võ Nguyên Giáp, mở đầu một trang mới cho Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng.

Đoàn VNS từ TP. HCM viếng thăm Di tích Quốc gia ATK Định Hóa - Ảnh Minh Phúc.

Tiếng trống khởi nghĩa, tiếng chân người ra trận, tiếng gọi non sông – tất cả dường như vẫn ngân vang trong gió, hòa cùng nhịp thở thiêng liêng của rừng núi Việt Bắc. Giữa không gian ấy, tôi nhớ đến lời Bác từng nhắc nhở: "Dễ trăm lần không dân cũng chịu/ Khó vạn lần dân liệu cũng xong”.

Đó không chỉ là lời căn dặn người cán bộ, mà cũng là lời nhắc cho những người cầm bút hôm nay: phải viết bằng hơi thở của nhân dân, phải đứng giữa cuộc đời chứ không đứng ngoài nó. Càng không thể thờ ơ đứng nhìn và phán xét!

Tân Trào khiến tôi hiểu thêm rằng: mỗi trang viết cũng là một hạt giống – gieo xuống đất lành của lòng tin, nó sẽ mọc lên những mầm xanh. Người đã dạy chúng ta cách viết, không phải bằng ngòi bút, mà bằng chính cuộc đời mình.

Cây đa Tân Trào – chứng nhân của lời thề năm ấy – nay đã gần như hóa thân vào đất. Nhưng từ gốc rễ già nua ấy, bao chồi xanh lại vươn lên. Như một quy luật của sự sống và niềm tin: những gì chân thật, dù qua bao mùa gió bão, vẫn tìm thấy cách hồi sinh.

Lán Nà Nưa: Phép màu bình dị và lời thề "đốt cháy"

Khi đến thăm Lán Nà Nưa, nơi Bác Hồ từng ở và làm việc trong những năm tháng quyết định của cuộc kháng chiến chống Pháp, chúng tôi lặng người nghe hướng dẫn viên kể lại một câu chuyện cảm động.

Đoàn VNS từ TP. HCM tham quan Lán Nà Nưa (Tân Trào) - Ảnh: ...

Có lần, tại chính nơi này, Bác Hồ bị bệnh rất nặng - chín phần dữ, một phần lành. Đại tướng Võ Nguyên Giáp lúc ấy đang làm việc ở một điểm khác, khi biết tin đã lập tức cho người đi tìm thầy thuốc giỏi trong các bản làng quanh vùng. Cuối cùng, họ gặp được một ông lang già, người Tày, lặng lẽ vào rừng hái lá, nấu thuốc mang đến tận nơi cho Bác.

Chỉ sau vài ngày, Bác hồi phục, tiếp tục làm việc, chủ trì những quyết sách lớn của cuộc kháng chiến. Nhưng lạ thay, sau này dù tổ chức có tìm mãi, người thầy thuốc ấy như tan vào rừng, chẳng ai gặp lại nữa.

Nghe kể đến đây, tôi bỗng rùng mình nghĩ: Nếu ngày ấy không có ông thầy thuốc bình dị mà kỳ diệu ấy, không biết vận mệnh dân tộc sẽ ra sao? Có lẽ, chính nhờ ân huệ của trời đất và lòng dân mà Bác được giữ lại, để rồi soi sáng con đường cho dân tộc ta đi tới độc lập, tự do.

Ngay gần căn lán nhỏ, trên tảng đá khắc dòng chữ vàng: "Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập!"
 

Bia đá khắc lời Bác Hồ bên di tích Lán Nà Nưa - Ảnh: Nguyên Hùng.

Câu nói của Bác như tiếng sấm giữa rừng già Việt Bắc. Từng chữ, từng lời - là lửa, là máu, là mệnh lệnh từ trái tim yêu nước nồng nàn. Đọc lại, tôi bỗng thấy mình như đứng giữa ranh giới của quá khứ và hiện tại, nơi ngọn lửa cách mạng vẫn chưa hề tắt, chỉ đổi hình hài - từ súng đạn năm xưa sang những cây bút, những trang viết hôm nay.

Câu chuyện ở Lán Nà Nưa khiến tôi tin rằng: trong những khúc quanh của lịch sử, dân tộc ta luôn có những bàn tay vô danh nhưng đầy nhân nghĩa nâng đỡ vận mệnh non sông. Và, mỗi người cầm bút cũng cần biết tri ân những điều bình dị ấy, để ngòi bút không chỉ chạm đến lý trí, mà còn chạm đến lòng người.

Ba Đình: Nơi hội tụ niềm tin và nước mắt hạnh phúc

Sáng Hà Nội se lạnh, chúng tôi đứng trước Quảng trường Ba Đình. Trên nền trời thu bảng lảng mây, lá cờ đỏ sao vàng tung bay. Dòng người lặng lẽ nối dài. Tôi bỗng thấy những bước chân của đoàn mình thật nhỏ bé giữa không gian thấm đẫm linh khí thiêng liêng này.

Tôi từng là sinh viên Hà Nội và đã nhiều lần vào Lăng viếng Bác từ những năm đầu tiên. Nhưng lần này, sau nhiều năm mới có dịp về lại, cảm xúc lại rất khác. Khi bước vào, thấy Người nằm đó - thanh thản, hiền từ - lòng tôi dâng lên một niềm xúc động lạ thường.

Tôi thầm cảm ơn Đảng, Nhà nước và nhân dân ta, đã "một lần làm trái ý Bác", khi quyết định giữ gìn và bảo quản thi hài của Người. Bởi nếu chỉ nghe lời Người dặn trong Di chúc: "Sau khi tôi qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, mà hãy hỏa táng tôi đi”, thì làm sao hôm nay chúng ta - và cả những thế hệ mai sau - có thể tận mắt được nhìn thấy dung nhan Người, để càng thêm yêu, thêm kính, thêm tự hào và thêm trách nhiệm với non sông.

Bước ra khỏi Lăng, tôi thấy tim mình ấm lạ. Giữa những bộn bề của đời sống hôm nay, vẫn còn đó một nơi để con người ta hướng về, để lắng lại, để tìm thấy trong mình niềm tin và sự trong sáng.

Các nhà văn TPHCM thăm nhà sàn của Bác Hồ - Ảnh: Minh Quân

Người truyền lửa cho những trang văn

Là người cầm bút, tôi đặc biệt xúc động khi đọc lại những lời Bác Hồ viết về nghề viết:

“Văn hóa, nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”; “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”; “Viết cho hay, cho chân thật, cho trong sáng, để phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng”…

Những lời ấy, dù đã viết cách nay hàng chục năm, vẫn như kim chỉ nam cho người cầm bút hôm nay. Trong thời đại ồn ào của công nghệ, giữa biển thông tin mênh mông, nhà văn, nhà báo càng cần giữ cho mình sự trong sáng của ngòi bút và lòng trung thực của tâm hồn.

Bởi, như Bác từng dạy: “Người làm báo phải có lập trường chính trị vững vàng, phải có đạo đức cách mạng; nói đúng, viết đúng”.

Viết, vì thế, không chỉ là ghi lại, mà là dựng xây. Không chỉ để ca ngợi, cổ vũ mà còn để thức tỉnh. Và mỗi câu chữ, nếu được viết bằng lương tâm, sẽ trở thành một nhịp cầu nối giữa con người với con người, giữa hiện tại với tương lai.

Tôi sinh ra ở Nghệ An – miền đất gió Lào cát trắng, nơi Bác đã sinh ra, lớn lên, ra đi và hóa thành huyền thoại. Và tôi đang sống ở Thành phố Hồ Chí Minh – thành phố mang tên Người, nơi Bác đã khởi hành cho con đường cách mạng của mình. Hai đầu của một hành trình ấy, nay được nối lại bằng ký ức và lòng biết ơn. 

Đôi khi, tôi tự hỏi: nếu Bác còn sống, Người sẽ dặn dò gì những người cầm bút hôm nay? Có lẽ, Bác sẽ vẫn nhắc điều giản dị: “Phải học dân, hiểu dân, yêu dân – viết cho dân đọc, dân hiểu, dân tin, dân làm theo”.

Và tôi tin, Người sẽ mỉm cười hiền hậu khi thấy lớp con cháu hôm nay vẫn đang miệt mài viết, vẫn muốn góp phần nhỏ bé của mình vào việc giữ gìn tiếng Việt, giữ gìn linh hồn dân tộc.

Con tàu thời gian đã đi qua hơn một thế kỷ, nhưng tiếng sóng dưới chân Bến Nhà Rồng dường như vẫn thì thầm gọi. Từ nơi ấy, Người ra đi để mang về cho Tổ quốc ánh sáng của độc lập, tự do. Từ Ba Đình, Người về yên nghỉ giữa lòng dân tộc.

Còn chúng tôi - những người cầm bút hôm nay - vẫn tiếp tục hành trình ấy, bằng cây bút, bằng trang viết, bằng những nỗ lực không ngừng để góp phần giữ cho dòng chảy văn hóa dân tộc mãi trong lành, sáng trong.

Đi từ Bến Nhà Rồng đến Ba Đình, không chỉ là một chuyến đi qua không gian địa lý, mà là hành trình trở về với cội nguồn tinh thần dân tộc. Ở đó, mỗi người chúng ta đều tìm thấy một phần của chính mình - phần tốt đẹp nhất, lặng lẽ mà bền bỉ như mạch suối nguồn.

TP. Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2025
N.H.

Tinh thần của các VNS TP. HCM sau hành trình “Từ Bến Nhà Rồng đến Ba Đình”

Clip "Từ bến Nhà Rồng đến Ba Đình - phần 2"

Dựng clip: Nguyên Hùng - Hình ảnh tư liệu: Nguyên Hùng & các thành viên trong Đoàn VNS TPHCM.

Mời đón đọc:

• TRÊN NHỮNG NẺO ĐƯỜNG TRI ÂN (Về các anh hùng liệt sĩ)
• HÀNH TRÌNH VỀ NGUỒN – DÒNG CHẢY CỦA TỔ TIÊN (Về các tiền nhân)
• NHỮNG ĐỊA CHỈ LỊCH SỬ – NHỮNG ĐIỂM DU LỊCH ĐẦY TIỀM NĂNG (Quảng bá du lịch).