KỲ 39

Những tranh cãi không hồi kết gần đây quanh một số tác phẩm viết về chiến tranh cho thấy một hiện tượng đáng suy ngẫm: Văn chương ngày càng bị kéo ra khỏi không gian thẩm mỹ và đối thoại học thuật để đứng trước một thứ “pháp đình đạo đức” của đám đông. Ở đó, tác phẩm không còn được đọc như một sáng tạo nghệ thuật với quyền được phức tạp, mà bị soi xét, quy kết bằng những cặp phạm trù giản lược: đúng – sai, ta – địch, bên này – bên kia.

Trong bối cảnh ấy, bài thơ “Không việc gì phải lắm lời” của Nguyễn Khoa Điềm – một nhà thơ đã đi qua chiến tranh, quyền lực và những biến động lớn của lịch sử – có thể đọc như một lời nhắc điềm tĩnh nhưng dứt khoát về ranh giới đạo lý của việc nói về chiến tranh. Không gọi tên một tác phẩm hay một tác giả cụ thể, bài thơ đả phá “trò đếm xác chết”, phản đối việc soi xét tư cách con người trong ký ức hậu chiến, và nhấn mạnh một điều tưởng như giản dị: hãy để những người đã ngã xuống được yên nghỉ, và để lịch sử không bị biến thành công cụ hơn thua diễn ngôn.

Đặt bài thơ “Không việc gì phải lắm lời” của Nguyễn Khoa Điềm cạnh những tranh luận xoay quanh “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh, có thể thấy rõ hơn một điểm chung quan trọng: văn chương đích thực luôn chống lại sự đơn giản hóa chiến tranh. Một bên viết từ bên trong nỗi đau và ám ảnh của người lính trở về; một bên lên tiếng từ độ lùi của thời gian và trải nghiệm lịch sử. Cả hai đều không chạy theo nhu cầu an ủi đạo đức dễ dãi, càng không chấp nhận việc ký ức chiến tranh bị lôi ra xét xử bằng những tiêu chí phi văn học.

Bàn tròn Văn học trở lại kỳ này không có tham vọng mở một cuộc trao đổi nhằm phân xử đúng – sai của tác phẩm, mà để cùng nhìn lại một câu hỏi buồn: từ khi nào việc đọc và cảm nhận văn học trượt sang phán xét đạo đức, từ khi nào sự ồn ào của đám đông làm tổn thương chính những giá trị mà văn chương từng gìn giữ? Có lẽ, như nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm gợi ý, trong một số thời điểm, điều cần thiết không phải là nói nhiều hơn, mà là đọc chậm hơn, sâu hơn và biết dừng lại đúng lúc.

Nhà thơ NGUYỄN KHOA ĐIỀM

KHÔNG VIỆC GÌ PHẢI LẮM LỜI

Một cuộc chiến đã đi qua

Giang sơn đã hòa bình, thống nhất

Người nằm xuống đã vắng lặng từ lâu

Người trở về đầu đã bạc

Không việc gì phải rũ rối ra

Ném vào nhau lời vô nghĩa

Không ai quên những chiến công, những người lính can đảm

Đã vựơt qua cái xấu xí, đớn hèn

Đã đi qua cuộc chiến tranh thiêng liêng giận dữ

Với sấm chớp, những trận mưa lớn

Tưới tắm núi sông, số phận con người

Cả dân tộc bước lên đài lịch sử

Đây là lúc chẳng cần giở lại trò đếm xác chết

Kể lể công, tội

Đòi soi mặt từng người

Thật vô ích và bất kính

Hãy để những người anh hùng ngủ yên

Hãy để cho sự tầm thường và tro tàn chiến tranh nguội lạnh

Chúng ta sống những ngày bình lặng

Đổi mới đất nước, sửa lại ngôi nhà tổ tiên

Trao công việc tận tay người trẻ

Làm nên đất nước hôm nay tự hào, đáng sống
 

27.12.2025
 

BIẾN DỊ

Bạn chẳng nên buồn

Khi thô bỉ đã thành cánh đồng ngập nước,

Con người bắt đầu thở bằng mang

MỖI SỚM MAI

Bạn nghĩ mỗi sớm mai sẽ có thêm điều mới

Không, vẫn nhiều điều cũ kỹ:

Khuôn mặt chính ta và thủ tục làm người…

GEN Z

Phải chăng thời kỹ thuật số dạy ta:

Hãy chỉ tin điều đáng tin

Để không tin cái gì cả?

TỰ RĂN

Đừng mong lèo lái thiên hạ

Cũng đừng làm thân sỏi đá

Là mình, đứa trẻ làng Ưu Điềm…

CÔ QUẠNH

Trong thế giới quánh đặc chữ nghĩa

Facebook, smartphone, cafe

Bạn vẫn một mình, lơ lửng

NHẬP BỌN

Ở tuổi tám mươi

Tôi cam chịu một mình

Còn hơn nhập bọn với đôi dép lạ