- Nhà văn & Góc nhìn
- Lập Quê Choa | Lê Huy Mậu
Lập Quê Choa | Lê Huy Mậu
LÊ HUY MẬU
Sau Hội nghị Viết văn trẻ toàn quốc lần thứ III (12/1985), Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức cho các nhà văn trẻ phía Nam một chuyến đi tham quan thực tế tại công trình thủy điện sông Đà. Trên chuyến xe đi sông Đà hôm ấy, Nguyễn Đức Thọ và Nguyễn Quang Lập là xôm trò nhất. Nguyễn Đức Thọ phổ chèo một đoạn nghị quyết. Nguyễn Quang Lập kể một câu chuyện tiếu lâm. Chuyện tiếu lâm thường là chuyện dân gian, không rõ tác giả. Người kể chuyện thường thêm thắt mắm muối vào, thổi vào câu chuyện cái hồn chuyện, nó mang tinh thần của người kể nhiều hơn là người sáng tác ban đầu. Chuyện rằng, có mấy o xã viên ở Quảng Bình đi cấy lúa cạnh đơn vị tên lửa phòng không. Khi có báo động máy bay địch, mấy o chạy lên bờ tìm chỗ ẩn nấp, các o chưa kịp nằm xuống thì bộ đội đã phóng tên lửa, làm mấy o ướt hết quần áo. Do mấy o khi thuật lại câu chuyện vừa thật thà, vừa hớ hênh nên người nghe kể mới liên tưởng ra chuyện khác, và cười. Cười không ở cốt chuyện, mà cười ở cách kể chuyện. Lập nhại giọng mấy o xã viên khéo đến nỗi, Trần Thùy Mai nghe xong cười chảy cả nước mắt!
Hồi ấy Lập chưa tới ba mươi, nhưng đã có “số má” trên văn đàn rồi. Hôm uống rượu cần tại một bản dân tộc Mường, Lập có đọc bài thơ. Và tôi cũng chỉ biết Nguyễn Quang Lập không nhiều hơn thế cho tới khi gặp lại và quen nhau!
Tôi thích truyện ngắn Nguyễn Quang Lập viết về ký ức chiến tranh, về vùng đất Quảng Bình quê Lập. Đọc truyện ngắn Nguyễn Quang Lập thấy nó phảng phất chuyện núi đồi và thảo nguyên của Aimatop. Nó lung linh, huyền ảo, ly kỳ và hấp dẫn từ đầu chí cuối.
Thú thật, có nhiều nhà văn tên tuổi, nhưng nếu hỏi tôi nhớ tác phẩm nào của họ là tôi tịt luôn. Thậm chí, khi cầm tờ Văn nghệ, tên tuổi họ sờ sờ ra đấy mà tôi cũng không đọc. Trái lại, có những tác giả tuy ít tên tuổi hoặc mới viết, nhiều khi mình bập vào tờ báo, có họ là đọc ngay. Đấy là nhờ văn họ viết ám ảnh. Sau Nguyễn Huy Thiệp, tôi nghiện văn Nguyễn Quang Lập. Hắn viết ra cái gì tôi cũng đọc ngấu nghiến. Truyện ngắn Nguyễn Quang Lập thường chỉ viết về những hồi ức, những dư âm của quá khứ. Đọc truyện Nguyễn Quang Lập chẳng thấy bóng dáng tác giả viết văn đâu, chỉ thấy câu chuyện đời nó oái oăm, nó ly kỳ dâu bể thế, chẳng nói thêm nói bớt gì. Lập có tài kể chuyện. Những chuyện dân dã thường ngày, chuyện tục, chuyện thanh gì Lập kể cũng hay, cũng hấp dẫn. Bây giờ thì Lập quá nổi tiếng, Lập thành quái kiệt trên văn đàn rồi, nhưng nếu chỉ kể riêng truyện ngắn thôi, không nói hay hay dở, tôi bị ám ảnh văn chương bởi Nguyễn Huy Thiệp và Nguyễn Quang Lập. Nguyễn Huy Thiệp sắc sảo, bạo liệt. Còn Nguyễn Quang Lập thì chân thành, trong trẻo đến tận đáy tâm hồn.
Có nhiều nhà văn tài năng và chính tâm. Phùng Quán là một nhà văn tài năng và chính tâm. Nhà văn chính tâm thường có cái bộc trực, yêu ghét rất rõ ràng. Cả trong văn cũng như trong đời. Lập viết về các nhà văn bè bạn, về toàn những người gần gũi thân thiết, lại viết thật, viết bạo thế, không có cái chính tâm không viết được. Tôi cứ thắc mắc mãi, hình như cả Nguyễn Huy Thiệp và Nguyễn Quang Lập chưa ai được giải văn học nào. Lạ thế, không giải gì nhưng hỏi có nhà văn nào, cả già lẫn trẻ, cả các nhà văn cây đa, cây đề trong làng văn Việt, ai không từng đọc, từng mê đắm, từng nể phục Nguyễn Huy Thiệp và Nguyễn Quang Lập. Tôi hình dung cuộc sống nó như mặt hồ phẳng lặng, người vỗ được nên sóng cuộc đời thì dù có thời sự cách mấy cũng là ghê gớm lắm. Không dám nói như Nguyễn Duy, là họ đã chạm được tới kinh mạch của thời đại, nhưng chí ít họ cũng đã làm rung động được cả đám đông. Giải thưởng lớn nhất của văn chương lẽ nào lại không phải là tác phẩm có ảnh hưởng sâu rộng trong công chúng? Là buồn thôi, chứ ai chẳng hiểu, giải còn phải thỏa mãn bao nhiêu tiêu chí khác nữa, chứ đâu chỉ là sự yêu thích của người đọc.
Nguyễn Quang Lập còn được nhắc đến như một nhà biên kịch tốp - ten của Việt Nam. Hỏi thì Lập bảo, viết văn nhuận bút thấp quá, không đủ tiền nuôi con, nên em theo bạn bè viết kịch bản phim kiếm tiền. Hàng loạt kịch bản phim và kịch của Lập ăn khách, nhưng đáng quý hơn cả là Lập không chạy theo thị hiếu công chúng mà đưa vào kịch bản những gì mà phim Việt trước đó có nhan nhản như chưởng, như sex. Lập khai thác cuộc sống ở một khía cạnh khác, ấy là những mất mát, những đau thương trên từng số phận của con người qua chiến tranh, qua những thăng trầm của lịch sử. Dù rất cần tiền nhưng chưa bao giờ Nguyễn Quang Lập viết ẩu, chưa bao giờ hắn “làm tiền” trong văn hay trong kịch. Cứ nhìn vào những đạo diễn, những nhà xuất bản, những cơ quan báo chí mà Lập cộng tác, mà Lập nhờ vào đó để viết và sống thì khắc biết điều đó. Thái độ nghiêm chỉnh trong cầm bút cũng chứng tỏ cái chân tài của nhà văn. Không có chân tài không chơi được văn chương một cách nghiêm chỉnh.
Tôi gặp lại Nguyễn Quang Lập lần đầu tại một quán nhậu ở Hà Nội. Có Nguyễn Trọng Tạo và vài người nữa. Không nhớ tên quán nhưng nhớ quán có dàn dây leo rễ rủ thành mành xung quanh. Có nghe nói Lập bị tai nạn nhưng không hình dung được nó ác hiểm đến thế. Một nửa người của Lập gần như bị tê liệt hoàn toàn. Tôi đã rớm nước mắt khi nghe Lập kể, em đã định nhảy lầu chết quách cho xong. Nằm một chỗ cả năm trời, khổ mình, khổ vợ con quá nhiều lúc chỉ muốn chết. Em đã bò ra tới tận cửa sổ rồi, chỉ chút xíu nữa là xong thì thằng con ở đâu về gọi bố, thế là ôm lấy con mà khóc, và rồi, thương con quá không chết nữa, mà phải cố sống mà nuôi chúng nó. Tôi lục túi có năm trăm đưa Lập. Bảo là tao đọc mày nhiều rồi mà chưa trả tiền. Tôi nói cái gì Lập cũng dạ cái, nghe thương quá. Tôi hơn Lập gần cả giáp. Lập đâu đấy với tất cả mọi người chứ không riêng gì tôi. Cả sau này tôi cũng thấy giữa đám đông hâm mộ, Lập vẫn tự nhiên tự tại chứ không kịch như một vài người nổi tiếng khác. Lập quý anh Tường, anh Quán. Chơi gan ruột với bạn bè có cá tính mạnh và luôn được đùm bọc bởi những tấm lòng của bè bạn. Hôm Văn Công Hùng rủ tôi đến nhà bọ Lập ở Hà Nội, trời mưa lâm thâm, lạnh nhưng mưa không đủ ướt. Đến nơi thì đã thấy Lập ngồi trong quán nước chờ. Hùng bảo, nó gửi tiền mua em tập sách. Em muốn trao tận tay cho nó. Đang uống dở chai bia thì Nguyễn Trọng Tạo rủ đi nhậu. Có cô gì ở Pháp về mời tác giả Sông quê. Lập bảo, tý nữa đi với em, lúc em bị tai nạn cô này thường gửi thuốc tây từ Pháp về cho em.
Tôi đã hết sức ngạc nhiên khi có một tên Tây to đùng vào lễ phép chào thầy Lập. Hỏi thì biết tên này từng học tiếng Việt tại Hà Nội và có đến thỉnh thầy Lập về văn học Việt. Rồi Nguyễn Thanh Vân, rồi nhiều nhân vật tên tuổi trong giới sân khấu nữa đến nâng ly với Lập. Lập làm tất cả bằng một tay. Trông cứ tồi tội. Nhưng cái đầu hắn thì quá tuyệt vời. Hắn kể, cứ mỗi lần hắn bị giáng vào đầu hắn lại thông minh lên một tý. Lúc nhỏ, hắn dẫm phải lưỡi cuốc bị cán cuốc giáng vào đầu cho một phát, thế là từ chưa biết làm thơ thành biết làm thơ. Và đời giáng vào đầu hắn thêm nhiều lần đau đớn nữa mới thành ra hắn. Có thể đấy là hắn nói vui thôi nhưng không phải là không có lý. Trời không cho ai tất cả. Trời cho anh cái này thì lại trừ bớt của anh cái kia. Nói trộm, giá phải đổi liệt nửa người mà được thông minh như hắn chắc lắm người dám đổi lắm.
Lập bắt đầu chơi blog từ lúc nào tôi không nhớ rõ. Hắn kể là lúc hắn nằm nhà một mình buồn, con gái hắn mới lập cho hắn cái blog chơi cho đỡ buồn. Chẳng ngờ, nhờ blog mà đất nước lại có thêm một nhà báo điện tử Nguyễn Quang Lập đại tài. Hắn vốn là một kỹ sư Bách khoa về vô tuyến điện, rất nhanh chóng hắn làm chủ phương tiện truyền thông hiện đại này để đến với mọi người. Blog Nguyễn Quang Lập nhanh chóng trở thành một blog hot nhất trong thế giới mạng Việt. Người ta nghiện đọc blog Lập tới mức quên ăn quên ngủ. Cái chất gây nghiện của hắn là “khẩu văn”. Không biết trước hắn có ai đã làm chưa, nhưng có làm thì cũng đến Nguyễn Quang Lập mới đắc địa, mới thành công vang dội thế. Hàng loạt điệp từ địa phương từ trong xó xỉnh xa xưa quê hắn được hắn biến thành thời thượng ăn khách làm rung động hết cả mọi giới. Con người và cái đẹp nói chung là một sự hợp lý. Mà cái gì hợp lý thì tồn tại. Không ai có thể bắt chước được Nguyễn Quang Lập mà thành công cả. Cái đặc sản văn chương “khẩu văn” này là của Nguyễn Quang Lập. Cái sáng tạo giọng văn độc đáo này của hắn, cộng với tài kể chuỵên bẩm sinh, cộng với óc hài hước nghiêm chỉnh của hắn làm bao nhiêu người đang loay hoay tìm cách đổi mới, cách tân văn học Việt phải giật mình. Phải chăng, Nguyễn Quang Lập ban đầu chỉ định đem cái chất quê kiểng, cục mịch sắn khoai của quê mình ra “chơi” với văn minh hiện đại đất kinh kỳ mà thôi. Chẳng ngờ rằng, khi đặt bên cạnh vàng son muôn tía nghìn hồng nó lại thành ra là thứ “đặc san” đáng đọc, đáng xem hơn cả. Không phải trường hợp Nguyễn Quang Lập là mới mẻ gì. Ai chẳng biết Aimatop, Gamzatop của Nga chẳng đã làm được điều đó sao? Văn chương phải đi từ dân tộc mà ra thế giới. Bọ Lập, rồi Quê Choa, những cái tên gọi có vẻ nhún nhường, một thời là biểu tượng của sự “cố đỉn”, giờ thành ra như mốt thời thượng, và nhiều người tự hào được thơm lây nhờ Nguyễn Quang Lập.
Nhớ hôm tôi họp ở Cà Mau, đã mua vé bay vào trưa ngày hôm sau. Định sáng mai từ nhà lên thẳng sân bay luôn. Buổi chiều, Văn Công Hùng điện bảo, bác lên Sài Gòn chiều nay đi, em có chai Ballantines 17, hai triệu rưỡi, đã hẹn với bọ Lập với Đỗ Trung Quân chiều nhậu rồi! Nhậu thì nhậu đâu chẳng được! Ballantines 17 là cái đinh! Nhưng nói nhậu với Nguyễn Quang Lập và Đỗ Trung Quân thì lên ngay. Tôi cũng có chai Ballantines, không biết mười mấy nhưng nó là một lít, quà tết của con gái, tôi xách theo. Từ tàu cánh ngầm lên taxi tôi nối máy cho lái xe nói chuyện với Nguyễn Quang Lập. Đường Sài Gòn buổi tan tầm chật như nêm cối, taxi len từng mét một. Đến tối mịt mới tới được chỗ nhậu. Tôi bảo Văn Công Hùng, uống chai của bác đi, để chai của chú biếu Nguyễn Quang Lập mang về. Có mỗi con vịt thôi mà ba thằng tôi với Huy Đức quất bay hết cả hai chai. Tôi và Văn Công Hùng đón taxi về nhà hắn tại Tân Quý Gò Vấp, sáng ra không nhớ ai trả tiền taxi nữa. Lập bảo tôi, em vào trong này khỏe ra nhưng nhậu nhiều quá. Hà Nội tuần có một lần, ở đây tuần bảy ngày không hôm nào thoát. Rượu là thứ chất lỏng nó không dán được cái này với cái khác, nhưng nó kết dính được người ta lại với nhau thành từng nhóm nhỏ. Nhóm Hoàng Phủ Ngọc Tường, Nguyễn Trọng Tạo, Ngô Minh, Nguyễn Quang Lập từng kết nhau bằng rượu Hiếu. Rồi nhóm rượu Nguyễn Thanh Vân, Nguyễn Quang Lập, Phạm Xuân Nguyên… kết nhau bằng rượu Votka Hà Nội, và vào Nam, rượu lại kết Lập lại với Đỗ Trung Quân, Huy Đức, Trần Tiến … Hôm tôi hẹn Lập tới quán Dziều Đỏ, Lập bảo em vừa ở đó về, nhưng anh cứ đến đó đi, chốc em tới. Thực ra, Quán Dziều Đỏ không phải do Đỗ Trung Quân làm chủ. Đỗ Trung Quân chỉ giám đốc PR thôi, chủ quán đích thực là vợ chồng một đàn em của Đỗ Trung Quân làm xây dựng. Bộ đôi này kết với nhau mở quán lấy Nguyễn Quang Lập làm mồi nhậu, đặc sản của quán Dziều Đỏ là món “Quê Choa”. Lập hỏi tôi thích uống gì, Chivas 25 hay Chivas 21? Tôi bảo, anh lạy em, anh vừa lĩnh được cái bản quyền triệu sáu, mày uống cái gì anh còn trả được, chứ uống cái đó tao thua rồi! Lập cười, là em mời anh chứ có bảo anh trả tiền đâu! Vậy tí nữa anh trả mồi. Em mời rượu. Chivas bình sành, uống chưa hết chai này Lập đã gọi mang ra chai khác. Tôi hoảng, bảo thôi, mày lấy đâu ra tiền mà gọi nhiều thế? Lập bảo, anh uống đi, của đại gia nó bỏ lại, em bảo cất đó tao uống dần, chứ em tiền đâu. Ở quán Dziều Đỏ, Lập có riêng một bàn VIP. Lập bảo, bàn này là của em. Không thằng nào được ngồi ở bàn này, kể cả lúc không có em. Từ nhà Lập tới quán Dziều Đỏ đâu có gần. Lập đi nhậu bằng taxi. Mà Lập lên xuống taxi đâu có dễ. Nhiều hôm vừa về tới nhà, Đỗ Trung Quân lại réo: không có ông là tụi nó về. Là tôi phá sản! Thế là lại lục tục tới quán. Tôi thương Lập, bảo biết thế tao không gọi, tội mày. Lập bảo, em bảo chúng nó sắm cho em chiếc chiếu em nằm đây luôn, khỏi phải đi về cực lắm. Tôi cũng là thằng ham vui, cả nể. Bạn gọi là đi. Đêm hôm cũng đi. Không đi là thấy bồn chồn áy náy. Cứ sau mỗi lần té xe lại thầm hứa là không nhậu nữa. Nhưng có thực hiện được đâu. Lập què quặt thế, không đi chẳng ai trách được. Nhưng Lập vẫn đi. Và mỗi lần tôi đi nhậu về bị vợ mắng, tôi lại đem tấm gương Nguyễn Quang Lập r , vợ im ngay!
Khi tôi cứ xắm nắm định viết đôi điều về Nguyễn Quang Lập, vợ bảo: Ông đọc Nguyễn Quang Lập được bao nhiêu mà đòi viết. Quả thật, trong bộ sáng tác đồ sộ của Nguyễn Quang Lập tôi không đọc Lập được bao nhiêu thật. Bảo tôi liệt kê đầu sách của hắn thôi tôi đã chịu cứng. Lập viết như bổ củi. Sức nghĩ của hắn thì đáng nể rồi. Không nói. Nhưng tôi nghĩ, hắn mổ cò một tay, vừa tác giả, vừa biên tập, vừa kỹ thuật, vừa đọc duyệt bài… tất tật cho tờ báo ngày có tên “Quê Choa” của hắn thật không sao tưởng tượng nổi. Tôi đồ rằng, nếu “Quê Choa” là tờ báo điện tử của một cơ quan báo chí quốc doanh thì chắc gì hai mươi người đã làm nổi. Khi Lập, trước đòi hỏi của người hâm mộ, nói rộng ra là của một bộ phận không nhỏ nhân dân yêu tin Lập, thò chân ra bên ngoài văn chương, đi vào vùng đất của báo chí, của truyền thông, tôi đã thấy lo lo. Với nhãn quan sắc sảo của hắn, với bản chất trung thực thẳng thắn của hắn, thế nào cũng có chuyện. Và quả nhiên, Nguyễn Quang Lập và trang web của mình trở thành mục tiêu tấn công của hacker. Sập rồi lại xây. Xây rồi lại sập. Cứ thế hắn đánh đu với trang web của mình. Tôi mà vậy chắc đã nản bỏ lâu rồi. Tôi nghĩ, giả thử vì một lý do nào đó, hoặc do Lập nản mà bỏ trang web của mình thì buồn biết bao nhiêu. Cứ suy từ tôi thôi, ngày nào do bận bịu, do đi đâu xa không vào mạng được, không liếc qua Trần Nhương, Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Quang Lập được là cứ thấy nhơ nhớ, thiêu thiếu cái gì rồi. Những ngày mà các trang này có trục trặc, tôi loay hoay mở đi mở lại, có khi mất cả tiếng đồng hồ. Đúng là nhiều lúc các blogs cá nhân có đụng vào các vấn đề chính trị, xã hội nhạy cảm, nhưng tôi tin ở sự trong sáng, sự vững vàng về chính trị của các nhà văn này, vả lại, người đọc hôm nay họ tỉnh táo lắm, dễ gì anh viết xằng bậy mà người ta nghe đâu. Và dù các trang báo mạng có thông tin không chính xác thì thiếu gì kênh để thông tin trở lại. Có sao đâu!
Trước chuyến đi Mỹ, tôi hỏi anh Đặng Hữu Trung, một cựu lãnh sự ngoại giao, mang cái gì cho bạn đây? Ở Mỹ không thiếu gì, nhưng quà thì chỉ có chè, café, tôi Nghệ tĩnh thì mang lạc, sang bên đó anh em rang lạc uống bia với nhau. Ngoài những thứ đã nói đó, tôi mang thêm một đặc sản độc đáo nữa, đó là sách Nguyễn Quang Lập. Lập đưa tôi chín cuốn. Cuốn nào cuốn nấy như cục gạch, nặng chình chịch. Tôi chỉ mang đi có sáu cuốn làm quà. Ở Mỹ, qua mạng, người ta đọc Nguyễn Quang Lập rồi. Tôi láu cá, bảo rằng Lập nó tặng anh (chị) cuốn sách. Ông bạn tôi ở Mỹ cảm động lắm, bảo hôm nào về, anh nhớ cầm chai rượu tôi gửi biếu Nguyễn Quang Lập nhé. Báo hại tôi tha chai rượu loanh quanh cả nghìn cây số trên đất Mỹ trước khi mang nó về Việt Nam cho Lập.
Thông thường chỉ có các ca sĩ, diễn viên điện ảnh là có người hâm mộ. Các nhà văn không mấy ai có người hâm mộ như thế. Về điểm này, Nguyễn Quang Lập là một hiện tượng. Ở Vũng Tàu, Lập có những fan cuồng nhiệt. Hoàng Việt Quân - kỹ sư Liên doanh dầu khí Vietsovpetro là một fan như vậy. Vì muốn hỏi số di động Nguyễn Quang Lập mà Hoàng Việt Quân tìm tôi. Nhớ hôm Lập xuống Vũng Tàu, do Hoàng Việt Quân mời, nhắn tôi ra Gành Hào - một nhà hàng nổi tiếng thơ mộng ở Bãi Dâu, mặc dầu Lập đã dặn là anh đừng nói với ai em xuống đây nhé, mệt lắm! Nhưng đang nhậu vui vẻ thì có một fan đặc biệt đến tìm Lập. Đấy là cô Ngọc Mai - Chủ tịch Hội Người tàn tật Bà Rịa - Vũng Tàu. Người lái xe cõng cô Ngọc Mai như cõng em từ cổng nhà hàng cõng vào. Khổ thật! Người ta muốn nhìn xem Nguyễn Quang Lập mặt ngang mũi dọc ra sao mà viết hay thế? Hình như cô Ngọc Mai cũng chẳng có chuyện gì để nói với Lập cả, chỉ nhìn Lập như nhìn một vật thể lạ.
Hôm tôi viết xong bài này, mail cho Lập xem thử; lại mail cả thư của chị Phan Chấn ở thư viện đại học Harvard cám ơn tác giả về cuốn sách “Ký ức vụn” mà tôi thay mặt Lập gửi tặng, tôi chỉ nhận được cái mail ngắn ngủn của Lập: Hihi, dạ, em cám ơn anh!
Tam Đảo, 24/7/2012.
Rút từ “Qua sông nhặt bóng”, Nxb Thanh Niên, 2022.
Bình luận