Cánh buồm thao thức: Nhân dịp tổng kết 50 năm văn học nghệ thuật sau ngày đất nước thống nhất, bài viết của Bùi Sỹ Hoa (đăng trên Tạp chí Sông Lam, số 5/2025) đặt ra một vấn đề lớn: đã đến lúc cần hoàn thiện thể chế và chính sách văn hóa – nghệ thuật như một động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững và nhân văn.

Tác giả nhấn mạnh vai trò tiên phong của văn nghệ sĩ trong việc kiến tạo nhân cách văn hóa, xây dựng con người xã hội chủ nghĩa, và truyền cảm hứng bằng những tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật.

Với tinh thần kết nối truyền thống và hiện đại, bài viết như một lời hiệu triệu đội ngũ văn nghệ sĩ bước tiếp sứ mệnh cao cả – làm giàu “sức mạnh mềm” văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
 

BÙI SỸ HOA

Trong dịp kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025), gần như đồng loạt, đồng bộ từ trung ương tới địa phương đều tiến hành tổng kết 50 năm văn học, nghệ thuật (VHNT), trong đó hết sức quan tâm vấn đề định hướng, giải pháp xây dựng và phát triển VHNT trong thời kỳ mới – thời kỳ phát triển vươn mình của dân tộc Việt Nam. Một số địa phương như Thành phố Hồ Chí Minh, Thái Nguyên.., trong nội dung tổng kết, đã tổ chức bình chọn, vinh danh “50 tác phẩm VHNT tiêu biểu” vinh danh các tác phẩm, các văn nghệ sĩ, trí thức tiêu biểu…là những việc làm thiết thực, ý nghĩa, được ghi nhận và đánh giá cao

Chúng ta đồng tình và nhất trí với nhận định: VHNT Việt Nam trong 50 năm qua đã đi đúng hướng, đồng hành cùng sự nghiệp cách mạng, phản ánh sâu sắc đời sống xã hội, góp phần quan trọng trong xây dựng con người, phát triển văn hóa, bảo vệ và phát triển đất nước. Văn nghệ sĩ tiếp tục là lực lượng tin cậy của Đảng, Nhà nước và Nhân dân, góp phần kiến tạo nên “sức mạnh mềm” của văn hóa Việt Nam trong tiến trình hội nhập.

Một trong những vấn đề quan trọng, cụ thể và cấp bách được đặt ra ở tầm vĩ mô ngay lúc này là hoàn thiện thể chế, chính sách về VHNT sau 50 năm thống nhất đất nước và bước vào kỷ nguyên mới. Thực tế cho thấy trong 50 năm qua, hệ thống chính sách, pháp luật đã thiết lập những chế định quan trọng, cơ bản nhất; khẳng định quyền văn hóa của tất cả công dân Việt Nam; trong đó, có quyền được hưởng thụ các giá trị văn hóa, quyền được sáng tạo, trình diễn, thực hành VHNT, quyền được tôn trọng biểu đạt đa dạng văn hóa theo đúng đường lối, chủ trương của Đảng, phù hợp với các nguyên tắc và các chuẩn mực quốc tế.

Trước cánh cửa lịch sử để bước vào kỷ nguyên mới, việc hoàn thiện thể chế, chính sách về VHNT cần được xem là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng. Để hiện thực hóa điều đó, trước hết cần rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật còn thiếu trong các lĩnh vực VHNT. Tiếp đó là xây dựng và vận hành các chính sách đột phá phát triển nhân lực VHNT bảo đảm về chất lượng, số lượng, cơ cấu hợp lý, xem đây là nhiệm vụ ưu tiên, đặc biệt quan trọng. Tiếp tục đổi mới cơ chế đầu tư phát triển VHNT…

Rõ ràng hoàn thiện thể chế, chính sách cho VHNT là trách nhiệm không chỉ của ngành văn hóa mà là sứ mệnh chung của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Khi và chỉ khi các nghệ sĩ được tạo điều kiện tự do sáng tạo, các tác phẩm có giá trị được tôn vinh, khán giả được giáo dục thẩm mỹ, xã hội có được một môi trường văn hóa lành mạnh - thì VHNT Việt Nam mới thật sự trở thành “sức mạnh mềm” quốc gia, dẫn bước cho đất nước đi lên, vươn cao.

Hơn lúc nào hết, chúng ta cần tiếp tục thấm nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất năm 1946: "Phải làm thế nào cho văn hóa thấm vào sâu trong tâm lý của quốc dân, nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ. Văn hóa phải làm thế nào cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do". Rõ ràng, trải qua các giai đoạn của lịch sử, Đảng và Nhà nước ta đã luôn đánh giá cao vai trò của đội ngũ văn nghệ sĩ trí thức, tạo điều kiện về mọi mặt để phát huy tài năng sáng tạo, cống hiến, phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân bằng những tác phẩm VHNT có giá trong nước, giá trị thời đại và vươn tầm quốc tế

Tại cuộc gặp đại biểu văn nghệ sĩ hồi cuối năm 2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đề nghị đội ngũ văn nghệ sĩ cần hướng tới một tầm nhìn xa rộng hơn, chiều cao bản lĩnh và trí tuệ hơn, nỗ lực nhiều hơn để đóng góp, cống hiến trong thực hiện các mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, 100 năm thành lập Nước. Sứ mệnh cao cả nhất của đội ngũ văn nghệ sĩ cách mạng là kiến tạo nhân cách văn hóa, xây dựng con người xã hội chủ nghĩa.

Như vậy, sứ mệnh của văn nghệ sỹ không thể tách rời với sứ mệnh chung của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội để đồng sức, đồng lòng thực hiện tốt nhất nhiệm vụ được giao.

Cũng cần nhìn lại trên thế giới cũng như ở nước ta, để thấy, để tiếp bước các thế hệ văn nghệ sĩ từng chiến đấu xông pha, miệt mài sáng tạo để thực hiện sứ mệnh “chim báo bão” thông qua nhận thức tư tưởng, hành động thực tiễn và lao động sáng tạo, hy sinh quên mình như một người chiến sĩ tiên phong trên mọi mặt trận, trước hết là mặt trận tư tưởng. Có thể đọc lại Yanit Ritxot (Hy Lạp) để biết nhà thơ đã dùng ngòi bút để thức tỉnh những người vật vã trên đường phố, sau chấn song tù đày, người bị còng tay trong đêm đen “Phải tìm cho ra chỗ sẽ bật lửa lên/Phải tìm cho ra/Ánh sáng của lòng tin” (Tôi muốn nói bằng ngôn ngữ của tình yêu- Bằng Việt dịch). Đọc lại Nazim Hikmet (Thổ Nhĩ Kỳ) để ký tên vào bản cam kết đoàn kết đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc xâm lược tàn bạo, nhất là sau vụ ném bom hạt nhân xuống Hirosima và Nagaxaki ở Nhật Bản “Em gõ cửa chính em gõ cửa/Xin cho em chữ ký làm quà/Để người ta không còn giết trẻ thơ/Để con trẻ được quyền ăn kẹo” (Em bé Hirosima, Xuân Diệu dịch). Đọc lại Pablo Neruda (Chi lê) để thấy sứ mệnh cao cả của nhà thơ trong việc kêu gọi mọi người đứng lên đấu tranh chống chiến tranh “Bạn sẽ hỏi sao thơ tôi/Không nói đến mộng mơ, hoa lá/Không nói đến những hỏa diệm sơn hùng vĩ/Của đất nước quê hương/Hãy đến xem máu chảy trên đường/Hãy đến xem máu chảy trên đường…” (Tây Ban Nha trong lòng tôi, Đào Xuân Quý dịch).

Trong nền văn học cách mạng Việt Nam, không thể không nhắc đến những câu thơ mang đầy đủ sứ mệnh của người cầm bút tiên phong đấu tranh để giành độc lập tự do, ấm no, hạnh phúc cho dân, cho nước. Đó là những vần thơ bất hủ của Hồ Chí Minh “Nay ở trong thơ nên có thép/Nhà thơ cũng phải biết xung phong”(Cảm tưởng đọc Thiên gia thi – Nhật ký trong tù), vần thơ đày tính định hướng cách mạng của Sóng Hồng “Dùng cán bút làm đòn xoay chế độ/Mỗi vần thơ bom đạn phá cường quyền”(Là thi sĩ), câu thơ như ánh sáng soi đường của Tố Hữu “Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ/Mặt trời chân lý chói qua tim”(Từ ấy), hay câu thơ đầy tính thực tiễn chiến đấu của Hữu Thỉnh “Không có sách chúng tôi làm ra sách/Chúng tôi làm thơ ghi lấy cuộc đời mình” (Trường ca Đường tới thành phố)

Văn nghệ sĩ cần bám sát hiện thực cuộc sống mới để thấy sự nghiệp đổi mới hôm qua, hôm nay và ngày mai với thế và lực, thời cơ, vận hội, kể cả nguy cơ và thách thức, để tiếp tục đặt ra sứ mệnh mới trong chặng đường mới. Thực tiễn sinh động đó đồng thời cung cấp cho văn nghệ sĩ những chất liệu quý giá, nguồn động lực mới, nền tảng cho những bước chuyển mình mạnh mẽ, cho sự ra đời những tác phẩm lớn có giá trị về tư tưởng, nghệ thuật, tính nhân văn, lôi cuốn công chúng trong và ngoài nước

Trước yêu cầu cấp thiết đặt ra trong kỷ nguyên phát triển mới, cần nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng trong lĩnh vực VHNT, đổi mới mạnh mẽ tư duy và phương thức lãnh đạo cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Theo đó, cần đặc biệt quan tâm đến quyền tự do sáng tạo, tôn trọng tính đặc thù của hoạt động nghệ thuật và khơi dậy mạnh mẽ khát vọng cống hiến, năng lực sáng tạo của đội ngũ văn nghệ sĩ. Chính đó là sứ mệnh của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, được định hướng, lãnh đạo, chỉ đạo cụ thể, tiến hành đồng thời, đồng bộ, khoa học, sáng tạo cùng với quá trình thực hiện sứ mệnh của văn nghệ sỹ. Hơn lúc nào hết, đội ngũ văn nghệ sĩ cần tiếp tục kề vai sát cánh, đồng tâm hiệp lực để thực hiện sứ mệnh cao cả được giao. Thông qua các tác phẩm chất lượng, có giá trị, vươn tầm thời đại, đội ngũ văn nghệ sĩ chính là người ươm trồng hạt giống về cái đẹp và lòng nhân ái và sự nhân văn cao cả, gìn giữ và thổi bùng lên ngọn lửa của truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tự tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh và hạnh phúc.

Nguồn: Tạp chí Sông Lam, số 53, tháng 5/2025.

.