Tạp chí Văn nghệ TPHCM: Tại Nghĩa trang liệt sĩ quốc gia Trường Sơn trong chuyến Hành trình về nguồn “Âm vang Trường Sơn” do Ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM tổ chức, MC Quỳnh Hoa đã đọc 2 bài thơ xúc động, trong đó có bài “Một thoáng Nghĩa trang Trường Sơn” của nhà thơ Nguyên Hùng, một thành viên trong Đoàn, và sau đây là cảm nhận của đồng nghiệp về bài thơ này.
 

Phó Ban tuyên giáo Thành ủy Nguyễn Thọ Truyền phát biểu tại buổi lễ dâng hương

PHAN NGỌC QUANG

NGHĨA TRANG TRƯỜNG SƠN

Khi ngã xuống
Các anh còn rất trẻ
Chưa một ngày vui
Chưa một mối tình...

Các anh nằm giữa núi rừng lặng lẽ
Vai kề vai trong đội ngũ điệp trùng
Các anh nằm giữa thương đau Đất Mẹ
Bao nỗi niềm bia đá cũng rưng rưng.

(Nguyên Hùng)

Cách đây vài hôm ghé vào “trạm dừng chân” Cánh buồm thao thức trên chặng cao tốc thơ văn của trang Bạn bè văn nghệ, tôi bắt gặp bài Nghĩa trang Trường Sơn. Nhìn vào “giấy khai sinh” đứa con tinh thần của Nguyên Hùng mới biết bài thơ ra đời trước ngày anh tham gia chuyến Hành trình về nguồn “Âm vang Trường Sơn” do Ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM tổ chức từ ngày 7/11/2022.

Tuy không có xuất xứ nhưng ai cũng nhận diện được đây chính là cảm xúc trào dâng của thi sĩ khi đứng trước hàng ngàn bia mộ ở một chiều Nghĩa trang Trường Sơn. Có biết bao bài thơ viết về nỗi thương cảm của người đang sống đối với một cả thế hệ đã ngã xuống trong thời mưa bom bão đạn để giành lấy từng tấc đất tự do hòa bình cho Tổ quốc nhưng bài thơ của Nguyên Hùng vẫn để lại những nỗi niềm sâu lắng về những con người đang nằm dưới cỏ trong giấc ngủ ngàn thu. Chỉ với 2 khổ thơ, một tác phẩm khó có thể diễn đạt được những gì mà tác giả muốn gửi gắm. Và tôi nghĩ, trong bài thơ này cũng vậy. Nhưng Nguyên Hùng đã biết đem cái lạ vào thơ mình bởi 2 khổ thơ với 2 giọng điệu riêng biệt. Không hẳn là thơ 4 chữ cũng không hoàn toàn là thơ 8 chữ vì nếu thế chẳng có chi để bàn. Tôi thích bài thơ là ở ngay kết cấu, nền tảng vẫn là truyền thống nhưng đã có phá cách trong lời nói chuyện với độc giả. “Khi ngã xuống/ Các anh còn rất trẻ”. Ở tuổi 20 các anh đã hiến dâng đời mình cho cuộc chiến tranh đầy khốc liệt và chấp nhận sự hy sinh. Câu thơ làm nên tiếng nấc trước sự thật đau lòng và tiếc nuối. Sự tiếc nuối càng được nhân lên khi có 2 câu thơ 3, 4 tiếp giãi bày: “Chưa một ngày vui/ chưa một mối tình”. Đã có lúc tôi muốn hỏi Nguyên Hùng rõ hơn câu thơ: “Chưa một ngày vui” nhưng tôi đành tự hiểu vì không muốn gợi lại nỗi đau của người đã khuất. Còn gì phũ phàng hơn mà sống trọn cuộc đời mà chưa có một ngày vui. Ngày vui đó là ngày được ngủ ngon một giấc nồng trên ruộng lúa quê hương, Ngày vui đó là ngày thấy nụ cười cha mẹ khi đất trời rợp bóng cờ sao. Đó cũng là ngày vui tràn ngập hạnh phúc của đôi uyên ương trong ngày hôn lễ và cả trong đêm đuốc hoa. Mãi mãi ngày vui đó không còn, đã đi theo các anh vĩnh viễn. Làm sao bù đắp hết sự thiệt thòi của những chàng trai trẻ tuổi đầy nhựa sống.

Có lẽ vì thương các anh hùng liệt sĩ quá nên tác giả viết tiếp câu: “Các anh nằm giữa núi rừng, lặng lẽ/ Vai kề vai trong đội ngũ điệp trùng”. Câu thơ vẽ nên bức tranh toàn cảnh Nghĩa trang Trường Sơn không thể đếm hết mộ phần giữa núi rừng heo hút dù ai chưa đặt chân tới cũng có thể hình dung được. Nhưng đó lại là những linh hồn bất tử, những cuộc đời còn sống mãi với thời gian vì họ vẫn đi trong đoàn quân trong tư thế oai nghiêm của người chiến sĩ. Mỗi nắm đất nơi đây đã hóa thành nắm thương đau và cả yêu thương của Đất Mẹ. Tổ quốc non sông hình chữ S đã làm thành chiếc nôi ru các anh giấc ngủ muôn đời.

Dù được động viên bằng những niềm an ủi của ngày hôm nay nhưng có ai khi bước chân đến đây khó cầm được dòng lệ không khóc mà vẫn tuôn trào vì thương nhớ. Không khóc sao được khi bia đá nơi đây cũng rưng rưng vì niềm xúc động mà không nói được nên lời. Tôi thích Nguyên Hùng ở những câu thơ như thế, anh không nói nhiều nhưng “ý tại ngôn ngoại” trong từng câu chữ bay ra làm bạn đọc day dứt, suy nghĩ không nguôi. Cả bài thơ không hề nói đến nén nhang nhưng đọc lên vẫn cảm nhận được hương thơm của một tấm lòng khó nói hết thành lời còn phảng phất đâu đây. Hay chăng đó là hương thơm của lòng ngưỡng vọng và sự tri ân đối với những linh hồn bất tử ở một nghĩa trang mà nơi đó không chỉ có mộ phần.

Nghĩ mình chưa thỏa hết nỗi lòng, Nguyên Hùng còn có thêm chùm 2 bài Về thăm lại chiến trường xưa. Bài 1 có nhiều cảm nhận tinh tế khi anh viết: “Tà Cơn vừa nắng đã mưa A Sầu”. Đây là một thực tế ở vùng núi Đông Trường Sơn và Tây Trường Sơn. Hai năm trước khi ở Đông Hà tôi tính hủy chuyến đi ngược lên đường 9 để ghé Khe sanh vì mưa trắng cả trời TP Quảng Trị, thế nhưng tôi thật sự ngỡ ngàng khi người thân báo trên này vẫn nắng chang chang. Đến nơi tôi mới thấm thía câu thơ của Tố Hữu: “Trường Sơn đông nắng, tây mưa/ Ai chưa đến đó như chưa rõ mình” mình biết cách đây gần nửa thế kỷ. Và anh bộ đội năm xưa chỉ cần đến Đakrông là đã bắt gặp được thời lửa đạn năm xưa hiện về: “Đakrông nối lại nhịp cầu/ Ngược thời lửa đạn tìm nhau những ngày...”. Khổ 2 gắn nhiều kỷ niệm với tác giả bởi những bữa cơm rừng và cả đồng đội đã hy sinh đến nay vẫn thèm một bát canh rau rừng. Dù giữa đại ngàn Trường Sơn ngọn lửa hòa bình đã được nhen lên nhưng tác giả vẫn không quên tháng ngày gian khó. Hy sinh mất mát đi qua để cho nụ cười hạnh phúc hôm nay nở mãi như đóa hoa rừng. Một lần nữa xin cảm ơn các anh và cảm ơn tác giả.
 

NSƯT Thanh Thúy, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thông tin, dâng hương.

Các nghệ sĩ Trần Xuân Tiến, Lê Thiện, Cẩm Thúy, Lâm Lê Dũng giao lưu với các VNS.

Ông Nguyễn Thọ Truyền thắp nến tại các phần mộ tại Nghĩa trang Trường Sơn.

Nguồn: Tạp chí Văn nghệ TP. Hồ Chí Minh, số 50 (ngày 17/11/2022